12/12/08

Changeling (2008) (17 στα 20)

Μια ταινία, που καταγγέλλει το πλέγμα αυταρχισμού και διαφθοράς στην Αστυνομία, και επισημαίνει τον κίνδυνο εξοστρακισμού (pun intended) βάσει ταμπελοποιήσεων, δεν θα μπορούσε να διαλέξει πιο επίκαιρη στιγμή για να βγει στις ελληνικές αίθουσες από την προηγούμενη εβδομάδα.

Καθώς με κάλυψε το ευστοχότατο ποστ του Ηλία Δημόπουλου παρέα με τα άλλα δύο διαλεκτικώς συμπληρωματικά κείμενα στο 25th Frame, που αν δεν τα έχετε πάρει ήδη χαμπάρι, πρέπει να σπεύσετε πάραυτα, θεωρώ, λοιπόν, τον εαυτό μου απαλλαγμένο απ' το να κάνει μια ολική κριτική της ταινίας, και θα εκθέσω απλώς κάποια αταξινόμητα αισθήματα, σκέψεις και γούστα μου...
Η ταινία είναι πολύτιμη, επειδή δείχνει πώς λειτουργεί ο αυταρχισμός μέσωι της εξοστρακιστικής ταμπελοποίησης. Τότε ήταν οι γυναίκες, που όταν διαφωνούσαν, εγκλείονταν σε τρελοκομεία. (Μέχρι να δω αυτήν την ταινία, θεωρούσα όσα γράφει ο Michel Foucault στην "Ιστορία της Τρέλας" υπερβολικά... Τώρα του δίνω δίκιο του ανθρώπου!). Πραγματικά, συγκλονιστικές οι σκηνές, που βλέπουμε τον εξοστρακισμό αυτών των γυναικών! Σήμερα μπορεί να είναι και πάλι οι γυναίκες που φιμώνονται, μπορεί να είναι και πάλι τα τρελοκομεία χώροι τέτοιου εξοβελισμού. Μια όμως καινοτρόπως ενισχυμένη ταμπέλα είναι αυτή του "τρομοκράτη"! Αυτά που βλέπουμε στην ταινία, δεν συνέβησαν πανομοιότυπα και χειρότερα στις μέρες μας με όλους τους δικαίους και αδίκους που απήχθησαν από πάμπολλες χώρες του πλανήτη, της Ευρώπης και της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένων, και εγκλείστηκαν στο Guantanamo και σε βάσεις ανοιχτά των ωκεανών, λχ. του Ινδικού; Ναι, όταν αγανακτούμε κι αισθανόμαστε το δίκιο να μας πνίγει για αυτές τις γυναίκες της ταινίας τις έγκλειστες στο τρελοκομείο λόγωι τη διεκδίκησης του δικαιώματός τους να διαφωνήσουν, να βροντοφωνάξουν, ας μην πούμε "τέλος καλό όλα καλά", αλλά μάλλον να πούμε "τέλος κακό, όλα κακά", αφού τέτοια συμβαίνουν πολλαπλάσια στις μέρες μας.

Πολλά τα παραδείγματα εξοστρακιστικών ταμπελών. Θα ανέφερα και αυτήν την πρόσφατη του "κουκουλοφόρου". Η αυταρχική εξουσία ορίζεται πάντα από το να οριοθετεί κάποιους εξοστρακιστέους άλλους, που αν δεν υπήρχαν, θα κατέρρεε και η ίδια. Με το να θέτει αυτούς τους άλλους σ' ένα περιοριστικό γκέτο εξασφαλίζεται. Μπορεί επίσης και αυτούς που έχουν την πραγματική δύναμη να την ανατρέψουν, να τους εξοστρακίσει σ' αυτό το γκέτο, ώστε να τους εξουδετερώσει. Έτσι ακούμε πολύ αυτήν την εβδομάδα για "κουκουλοφόρους", για "γνωστούς-αγνώστους", τους οποίους είναι προφανές πια ότι η ίδια η εξουσία τους θρέφει, ώστε να μπορεί να εξοστρακίζει συμβολικά στα γκέτο τους και τους δυνάμει γνήσιους ανατροπείς, στην περίπτωσή μας όλην αυτήν την μαζική συντονισμένη κραυγή διαμαρτυρίας τόσο ετερογενών ομάδων, από τους οργισμένους δεκαπεντάχρονους, ως τους άνεργους τριαντάρηδες και την γενιά των 600/700 Ευρώ, και γενικά όλους όσους βλέπουν ότι δεν έχουν στον ήλιο μοίρα, επειδή οι προηγούμενες γενιές στην Ελλάδα είναι βολεμένες, καλομαθημένες, ράθυμες, δημιουργούσες μια ασφυκτική στενότητα, όπου οι νέοι δεν μπορούν να χωρέσουν...

Άλλο παράδειγμα ταμπέλας: "Ασύμμετρη απειλή"! Ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι υπήρχαν λογικά περιθώρια για την χρήση της στην περίπτωση των πυρκαγιών, τώρα είναι προφανής η ατοπία της ταμπέλας: ποια είναι η "διεθνής συνομωσία" ή τα "ξένα κέντρα" που κάνουν έναν αστυνομικό να πυροβολεί στο στήθος έναν δεκαπεντάχρονο;

Μ' έχει πιάσει ο πόνος... Ασφαλώς και δεν λέω τίποτα πρωτότυπο, απλώς κομίζω μολότοφ εις Εξάρχεια (πώς λέμε "γλαύκα εις Αθήνας";)... Αλλά καθώς είδα την ταινία αυτήν την βδομάδα ο συνειρμός ήταν προφανής: Η εξουσία φτιάχνει τρελοκομεία για να εξοστρακίζει εκεί τους "άλλους" της, τους "τρελούς", και τελικά καταλήγει να εξορίζει και τους συνετούς εκεί, τους μάλλον υπερβολικά συνετούς, που αρνούνται να συναινέσουν στον δικό της παραλογισμό. Όπως σήμερα κατασκευάζει γκέτο των Εξαρχείων, για να εξοστρακίζει εκεί οποιοδήποτε υγιές μέρος της κοινωνίας είναι δυνάμει ανατρεπτικό της. Χαρακτηριστικό ότι δεν γίνεται ποτέ τίποτα ακόμη και για τους βανδαλισμούς των λεγομένων "κουκουλοφόρων": Μάλλον φαίνονται να βολεύουν την εξουσία! (Αν και η έκταση των παρόμοιων φαινομένων είναι μάλλον ελληνική πατέντα).

Κι αυτοί που φιμώνονται είναι συνήθως οι αδύναμοι, αυτοί που έτυχε να βρεθούν σε μια μειονεκτική θέση, ακόμη και πρόσκαιρα. Στην Αμερική του '20-'30 οι γυναίκες. Στην Ελλάδα των 00ς είναι και πάλι οι γυναίκες. Αλλά κι οι νέοι. Κι οι μετανάστες! Ας θυμηθούμε τον Γεωργιανό Άλεξ, και τους αναπόφευκτους συνειρμούς που μπορεί να δημιουργηθούν ανάμεσα στην ταινία και την περίπτωσή του. Ας θυμηθούμε τον Σέρβο μαθητή, που δολοφονήθηκε από Έλληνα αστυνομικό σε μαθητική εκδρομή του στην Θεσσαλονίκη, πριν μερικά χρόνια, και για τον οποίο, δυστυχώς, δεν έγινε καμία διαδήλωση. Ας θυμηθούμε την Βουλγάρα μαθήτρια, που απεβλήθη κι αναγκάστηκε να αλλάξει αυτή σχολείο κι όχι οι βιαστές της...
"Δοκιμάστε το παιδί για κανά δυο χρόνια, κι αν έχετε παράπονο, η Αστυνομία μας θα σας το αλλάξει με ένα ολοκαίνουργιο εννιάχρονο!...".

Ύστερα απ' τους παραπάνω συνειρμούς, θα με συγχωρήσετε, αλλά η ταινία δεν μου φάνηκε ακαδημαϊκή! Μάλλον, εντάξει, είναι ακαδημαϊκή στην φόρμα της, όντως. Αλλά δεν θα έλεγα ότι αυτό υπονομεύει την ριζοσπαστικότητά της. Ναι, υπάρχει μια ολόκληρη συζήτηση περί του αν μπορεί να συνδυαστεί μια συντηρητική φόρμα με ένα ριζοσπαστικό νόημα/περιεχόμενο. Κατά την γνώμη μου μπορεί. Και η παρούσα ταινία είναι ένα τεκμήριο. Το θέμα βέβαια σηκώνει πολλή κουβέντα.

Επίσης: Θα μπορούσε η ταινία να ειδωθεί ως ένας θρίαμβος ενός σταυροφόρου ατόμου έναντι ενός καταπιεστικού συστήματος. Οπότε θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως μία αυτο-ευλογία των "γενειών" της Αμερικής, που φαίνεται να διαθέτει τα εσωτερικά αντισώματα για κάθε κρίση, και τους κοινωνικούς μηχανισμούς μέσωι των οποίων θα επιτυγχάνεται μια εσωτερική διαλεκτική "αυτοκάθαρση" (πού 'λεγε κι ο μακαριστός Χριστόδουλος). Με αυτήν την έννοια θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η ταινία έχει μόνο μουσειακό ενδιαφέρον, μας δείχνει ένα πρόβλημα των '20ς που λύθηκε στα '30ς, κι απλώς μένουμε να χαλβαδιάζουμε την έκτοτε παλινόρθωση του "αμερικανικού ονείρου" που σώθηκε τελικά μες απ' τον εφιάλτη.

Νομίζω, όμως, ότι δεν είναι μόνο έτσι. Η ταινία βγάζει, πιστεύω, μια γνήσια ριζοσπαστικότητα. Προσωπικά, δεν την αντιλήφθηκα ως μουσειακή. Κι αυτό για τους λόγους που είπα πιο πάνω. Ότι, να το ξαναπώ, το βασικό νόημά της είναι το πώς η αυταρχική εξουσία μπορεί να χρησιμοποιήσει εξοστρακιστικούς μηχανισμούς ταμπελοποίησης/ γκετοποίησης. Από κει και πέρα, είμαστε πιστεύω αρκετά έξυπνοι για να κάνουμε μόνοι μας τους συνειρμούς με το σήμερα.

Γι' αυτό και δεν με ενοχλεί ο ""μανιχαϊσμός" της. Σε μια τελείως φανταστική ιστορία θα με ενοχλούσε αφόρητα ο μανιχαϊσμός. Αλλά εδώ έχουμε να κάνουμε με μια πραγματική ιστορία! Την οποία την έψαξα πολύ στο Διαδίκτυο και ανακάλυψα ότι είναι ακόμη χειρότερη από ό,τι την παρουσιάζει ο Eastwood! (Λ.χ.
spoiler
υπήρχε και θέμα σεξουαλικής εκμετάλλευσης των παιδιών, το οποίο στην ταινία περνάει στα ψιλά. (Όπως, ενδεχομένως, και σε πολλές παρόμοιες περιπτώσεις εξαφάνισης παιδιών). Και μάλιστα ο θύτης βιαστής- δολοφόνος ήταν ο ίδιος ένα σεξουαλικά κακοποιημένο παιδί από την οικογένειά του, όντας μάλιστα καρπός μιας αιμομεικτικής σχέσης κόρης και πατέρα, εν γνώσει της συζύγου (γιαγιάς του δράστη) που τον μεγάλωσε ως μαμά του. Δηλαδή μια πραγματική ιστορία πολύ χειρότερη από το Chinatown!

Οπότε ερωτώ: Αν υπάρχει τόσο κακό στην πραγματική ζωή, γιατί όταν το βλέπουμε σε μια καλλιτεχνική αναπαραγωγή του να το ονομάσουμε "μελό" ή "μανιχαϊσμό"; Το ερώτημά μου δεν είναι ρητορικό, αλλά ειλικρινές και είμαι ανοιχτός σε διαφορετικές απαντήσεις... Για να κάνω πάντως έναν προκλητικό παραλληλισμό: Θα ήταν "μανιχαϊστικό" να πούμε ότι είναι κάθαρμα ένας αστυνομικός που πυροβολεί έναν δεκαπεντάχρονο στο στήθος; Δεν ξέρω... Τότε ο μόνος μη "μελό", και μη "μανιχαϊστής" θα ήταν ο Κούγιας... Που προσπαθεί να ισορροπήσει την εντόπιση του κακού και από τις δύο πλευρές...

Θέλω να καταλήξω ότι υπάρχει χώρος και για ένα είδος "μελό", και για ένα είδος "μανιχαϊσμού", κυρίως όταν έχουμε να κάνουμε με καλλιτεχνική αναπαράσταση πραγματικών γεγονότων, με στόχο την καταγγελία εξουσιαστικών μηχανισμών, που στην υποκείμενη δομή τους δεν έχουν παρέλθει, αλλά εξακολουθούν ισχύοντες.

Για την φόρμα που επέλεξε ο Eastwood, δεν ξέρω, έχω αμφιθυμία. Πάντως μου άρεσε η τελειότητα της υπερπαραγωγής, με τις αντίκες, τα τραμ, τα ρούχα και καπέλα της εποχής. Μου άρεσαν και οι κυριαρχούσες πρασινωπές αποχρώσεις...

Όσον αφορά δε στην ερμηνεία της Angelina Jolie, νομίζω πως πρέπει να της βγάλουμε το καπέλο!

8 σχόλια:

theachilles είπε...

Νομίζω ότι ανέμενες το σχόλιό μου, έτσι δεν είναι;

Καταρχάς, όσον αφορά τη ριζοσπαστικότητα που διέκρινες. Η καταγγελία του συστήματος στην οποία προβαίνει το φιλμ (και σε παθογένειες προφανώς διαχρονικές, συμφωνώ με όλες τις αναφορές στις πρώτες παραγράφους του κειμένου σου) αναιρείται από αυτό που πολύ εύστοχα περιγράφεις με την εξής φράση: "Θα μπορούσε η ταινία να ειδωθεί ως ένας θρίαμβος ενός σταυροφόρου ατόμου έναντι ενός καταπιεστικού συστήματος". Πρόκειται για το καπιταλιστικό ιδεώδες, τον καπιταλιστικό τρόπο σκέψης στην απόλυτη μορφή του. Κατά μόνας επιτυχία- μόνος να πετύχεις και οι άλλοι στο διάολο. Και το πιο επικίνδυνο: μόνος σου μπορείς να τα καταφέρεις, να πας κόντρα στο αδίστακτο σύστημα και να θριαμβεύσεις. Με άλλα λόγια, το σύστημα σου επιτρέπει, αν έχεις τα κότσια, να απολαύσεις ατομικούς θριάμβους. Καμία, λοιπόν, υπόνοια για συλλογική δράση, αλλά μυθοποίηση της ατομικής αντίδρασης που στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων οδηγεί σε μια λογική βολέματος (για τον εαυτό μας) και μοιρολατρείας (για τους άλλους). Και κατά συνέπεια δεν απειλεί τη συνέχεια του συστήματος και των πρακτικών του παρά μόνο σε μεμονωμένες περιπτώσεις. Πρόκειται για μια βαθύτατα συντηρητική ιστορία που θα προσυπέγραφε και ο πιο φανατικός ρεπουμπλικάνος.

Σχετικά με το ζήτημα του μανιχαϊσμού με το οποίο καταπιάνεσαι αργότερα. Να μου επιτρέψεις, αλλά η σκέψη σου ξεκινάει από μία λάθος βάση που δικαιολογεί μετά την παρεκτροπή της σε συμπεράσματα άτοπα. Λες στην αρχή:

"Σε μια τελείως φανταστική ιστορία θα με ενοχλούσε αφόρητα ο μανιχαϊσμός. Αλλά εδώ έχουμε να κάνουμε με μια πραγματική ιστορία! "
Στην πραγματικότητα όμως, ισχύει ακριβώς το αντίστροφο. Σε μια ιστορία μυθοπλαστική, μπορείς να φτάσεις τον μανιχαϊσμό στα άκρα και να αντιμετωπίσεις τους ήρωές σου μονόπλευρα ως σύμβολα του Καλού και του Κακού (μπορείς να το κάνεις, άλλο αν θα αρέσει ή δε θα αρέσει σε κάποιον μετά). Στην πραγματική ζωή, όμως, κανείς μα κανείς δεν είναι μονόπλευρος. ΚΑΝΕΙΣ. Δεν γεννιέται κάποιος καλός ή κακός, ούτε ξυπνάει κανείς το πρωί λέγοντας σήμερα "θα κάνω το καλό". Αυτη η αντίθεση είναι τραγικά απλοϊκή και προϊόν μιας σκέψης θρησκόληπτης η οποία δε θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την αληθινή ζωή. Το καλό και το κακό, αν πρέπει να μιλήσουμε με τέτοιους όρους, ενυπάρχουν μέσα σε όλους σε μια σχέση διαλεκτική.

Αμέσως από κάτω, αυτοαναιρείς (μάλλον άθελά σου) τα ίδια σου τα λόγια: "Την οποία την έψαξα πολύ στο Διαδίκτυο και ανακάλυψα ότι είναι ακόμη χειρότερη από ό,τι την παρουσιάζει ο Eastwood!Και μάλιστα ο θύτης βιαστής- δολοφόνος ήταν ο ίδιος ένα σεξουαλικά κακοποιημένο παιδί.."

Βλέπεις λοιπόν τι κατονομάζεις και τι αισθάνεσαι ως χειρότερο; Το να υπάρχει μια αιτία πίσω από τον κακό βιαστή, μία ανθρώπινη αδυναμία που από τραύμα εξελίχθηκε σε ανάγκη. Αυτό που βρήκες από την έρευνά σου στο διαδίκτυο είναι η απόδειξη της διαλεκτικής, αυτό που κάνει ο Eastwood στην ταινία είναι το ακριβώς αντίθετο. Προσέξτε, δε λέω ότι ο Eastwood έπρεπε να δείξει την κακοποίηση του δολοφόνου όταν είναι σε μικρή ηλικία, υπάρχει πλήθος άλλων αφηγηματικών τρόπων να δείξεις ότι ένας χαρακτήρας είναι ολοκληρωμένος.

Η πιο καθαρή περίπτωση μανιχαϊσμού στο φιλμ, και αυτό που με εκνεύρισε περισσότερο προσωπικά, δεν ήταν ο δολοφόνος αλλά οι αστυνομικοί και ειδικά ο επικεφαλής Jones. Ρωτάς λοιπόν: "Θα ήταν "μανιχαϊστικό" να πούμε ότι είναι κάθαρμα ένας αστυνομικός που πυροβολεί έναν δεκαπεντάχρονο στο στήθος;"

Απαντώ. Όχι. Γιατί ο αστυνομικός είναι ένα σύμβολο, μια εξουσία, μια δύναμη καταστολής. Αν πεις όμως "είναι κάθαρμα ο Αχιλλέας Παπακωνσταντής που πυροβολεί ένα δεκαπεντάχρονο;", εδώ τα πράγματα αλλάζουν. Το σύμβολο εξανθρωπίζεται και κανείς άνθρωπος δεν είναι μονόπλευρα το ένα ή το άλλο.

Ρωτάς ακόμα: "Αν υπάρχει τόσο κακό στην πραγματική ζωή, γιατί όταν το βλέπουμε σε μια καλλιτεχνική αναπαραγωγή του να το ονομάσουμε "μελό" ή "μανιχαϊσμό";" Γιατί δε βοηθάει σε τίποτα να λέμε υπάρχει κακό, σκέτα. Σε αυτήν την περίπτωση, δε θα διαφέραμε από τους δημοσιογράφους που λένε, υπάρχουν καμιά εκατοστή (κακοί) κουκουλοφόροι που κάνουν τα επεισόδια, αυτό είναι όλο. Δεν είναι έτσι όμως, συμφωνείς; Πρέπει να αναζητήσουμε τα αίτια πίσω από αυτό το ..."Κακό". Και ο μανιχαϊσμός και το μελό, δεν το κάνουν αυτό, άρα παραμένουν ακίνδυνα για το σύστημα που το παράγει.

Τέλος, συμφωνώ με το συμπέρασμά σου, αλλά διαφωνώ με τον τρόπο που το κάνει ο Eastwood καθώς είναι αβέβαιος για το πότε μεταχειρίζεται σύμβολα και πότε ανθρώπους. Αυτά τα λέω όμως και στο κείμενό μου.
Συγνώμη για την έκταση.

Unknown είπε...

Σωστή η παρατήρηση σου περί ''ακινησίας'' και λήθαργου της Ελληνικής κοινωνίας στις περιπτώσεις του Άλεξ, του Σέρβου μαθητή, της Βουλγάρας μαθήτριας. Τώρα έσκασε στο κατώφλι του σπιτιού μας η βόμβα και τρέχουμε...

όπως αναφέρει και ο Μπρέχτ σε ένα έργο του για κάποιον ιερέα επί Ναζιστικής Γερμανίας ''όταν κατεδιώκαν τους κομμουνιστές δεν εκανα τίποτα, όταν κατεδίωκαν τους σοσιαλιστές δεν εκανα τίποτα, όταν κατεδίωκαν τους φιλελεύθερους δεν εκανα τίποτα, όταν κατεδίωκαν τους Εβραίους δεν εκανα τίποτα, όταν κατεδίωκαν τους καθολικούς δεν εκανα τίποτα, όταν ήρθαν να πάρουν εμένα δεν υπήρχε κανείς να κάνει τίποτα.''

Επίσης να θυμίσω ότι αρκετά (όχι όλα φυσικά) από τα πιτσιρίκια που αγιοποιούμε και θεοποιούμε τώρα δεν είχαν μεγάλο πρόβλημα όταν έγινε αυτό με την Βουλγάρα μαθήτρια ή το Σέρβο μαθητή. Κάποια συμμετείχαν και στην διαπόμπευση της Βουλγάρας...Τώρα όμως που έσκασε στη μάπα τους τρέχουν και δεν φτάνουν και αυτά.

lafkadio είπε...

Βέβαια περιμένω τα σχόλιά σου με προσδοκία και εδώ και αλλού...

Λοιπόν, το λέει νομίζω καλά ένας στίχος απ' την κομματάρα που έχεις βάλει στο "Άλλο Δωμάτιο" (τι αριστούργημα! το τραγουδούσα συνέχεια δυο μέρες!), ήτοι: "Les masses sont les veritables heros!".

Πράγματι, υπάρχει ένας κίνδυνος όταν σε τέτοιες ταινίες καταγγελίας, βλέπουμε στο τέλος έναν καθημερινό άνθρωπο να μεταμορφώνεται σταδιακά σε υπερήρωα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα και ο Constant Gardener του Meirelles.

Επίσης, υπάρχει κι ένας κίνδυνος ίσως εγγενής στην τέχνη του κινηματογράφου, ή του μυθιστορήματος (που το ξέρω καλύτερα). Δηλαδή, ενώ υπάρχουν καλλιτέχνες που ανανέωσαν τις φόρμες της τέχνης, έτσι ώστε να μπορούν να καταδείξουν και την μαζική δράση, ας πούμε ο Godard, ο Αγγελόπουλος στο σινεμά, ο Brecht, o Heiner Muller στο θέατρο, ο Malraux στο μυθιστόρημα (λέω τα πρώτα παραδείγματα που μου έρχονται στο μυαλό), οι τέχνες αυτές κατά κάποιο τρόπο ξέρουν να διατηρούν καλά τις αστικές καταβολές τους. Εννοώ ότι όταν πάμε σε μια ταινία, ή όταν ανοίγουμε ένα μυθιστόρημα, περιμένουμε να βρούμε κάτι το romanesque (που λένε κι οι Γάλλοι), περιμένουμε το ανθρωπάκι που θα μεταβληθεί σε υπερήρωα, μια κάθαρση που θα έρθει από διεργασία των καημών μας στο φαντασιακό επίπεδο... Ίσως βέβαια το πρόβλημα να είναι απλώς με εμάς, δηλαδή με όσους από μας ξεκινάμε με τέτοιες προϋποθέσεις την συνάντησή μας με την τέχνη. Από την στιγμή που υπάρχουν καλλιτέχνες και τρόποι τέχνης που έχουν δείξει έναν εναλλακτικό δρόμο, πιθανόν να μην έχουμε πλέον δικαιολογία. Απλώς, θέλω να επισημάνω τις δυνάμεις αδρανείας που διαθέτουν οι αφηγηματικές τέχνες που βασίζονται τόσο πολύ στο φαντασιακό, στους καημούς των ανθρώπων, και την κάθαρση που προκύπτει απ' την επεξεργασία τους, και στην χρήση δραματικών ηρώων και πράξεων.

Ως προς την ριζοσπαστικότητα της ταινίας, δεν διαφωνώ, μάλλον συμφωνώ με αυτά που λες. Ίσως είμαι απλά πιο ολιγαρκής. Δηλαδή με ικανοποιεί αρκετά το πρώτο μέρος, ήτοι της καταγγελίας ενός συστήματος, και δεν επιζητώ αναπόσπαστα την επιτυχία και του δευτέρου, δηλαδή του τι δει γενέσθαι. Με άλλα λόγια, είχα με την ταινία αυτή ένα παρόμοιο αίσθημα, όπως με το Constant Gardener, αν και η τελευταία μου άρεσε περισσότερο, γιατί έδειχνε και την σημασία της θυσίας.

Και μάλλον, δεν αποκλείω να έχει και η ατομική δράση αποτελέσματα. Βέβαια, είναι οπωσδήποτε αποσπασματικά αλλά δεν με ενοχλεί μια ταινία που μου τα δείχνει, δεν θα την κατηγορήσω ότι απλώς δημιουργεί ψευδαισθήσεις. (Το δίλημμα θυμίζει το ανάλογο των χριστιανιζόντων σλαβόφιλων σοσιαλιστών και των μαρξιζόντων σοσιαλιστών στην προεπαναστατική Ρωσία. Αλλάζουμε πρώτα το πρόσωπο κι έτσι την κοινωνία; Ή πρώτα την κοινωνία κι έτσι το πρόσωπο; Προσωπικά, είμαι βασικά "μαρξίζων", αλλά με πολλές δόσεις "σλαβόφιλου" μέσα μου...)

Ως προς τις δραματουργικές τέχνες, τώρα... Εδώ παραμένει ένα άλυτο θέμα από την εποχή του Πλάτωνος και του Αριστοτέλους. Ήτοι, όταν στήνουμε ένα δράμα αναφερόμαστε στο καθολικό (Αριστοτέλης), ή είναι μια αντιγραφή του υπαρκτού (Πλάτων); Κάτα κάποιο τρόπο, όλοι οι αφηγηματικοί καλλιτέχνες είναι αθεράπευτοι αριστοτελιστές, οπότε σε αυτήν την περίπτωση, όντως η καλλιτεχνική μίμησις μιας ιστορίας, όπως αυτή στην οποία βασίστηκε ο Eastwood, μπορεί να οδηγήσει σε ψευδαισθήσεις του φαντασιακού ότι τα προβλήματα θα λύνονται ΠΑΝΤΑ έτσι. Αλλά νομίζω ότι το ζητούμενο δεν είναι να καταργήσουμε (ή καταγγείλουμε αδέκαστα) τις αφηγήσεις, όπου προεξάρχει η ατομική δράση. Το ζητούμενο είναι να επιγνώσουμε αυτές τις αφηγήσεις για αυτό που είναι: Ένα μεμονωμένο περιστατικό που η δραματική τέχνη δεν έχει το δικαίωμα να το καθολικοποιήσει αυθαίρετα. Βέβαια, η επίγνωση αυτή δεν είναι αυτονόητη. Και στην προκείμενη ταινία δεν καλλιεργείται στον θεατή. Οπότε τελικά μάλλον έρχομαι να συμφωνήσω με την κριτική σου, με μια διαφορά ίσως μόνο βαθμού, είμαι λίγο πιο ολιγαρκής/ επιεικής (που ενδέχεται βέβαια να καταστεί και διαφορά είδους/ποιότητας).

Ως προς τον μανιχαϊσμό:

1)Η διάκριση που έκανα άπτεται ακριβώς αυτού του διλήμματος περί του αν η αφηγηματική τέχνη έχει (πάντα) καθολικοποιητικό χαρακτήρα ή όχι απαραίτητα. Με άλλα λόγια, με ενοχλεί ο μανιχαϊσμός σε μια φανταστική ιστορία, ακριβώς ή μόνο όταν λειτουργεί καθολικοποιητικά, και σου λέει ότι το απόλυτα/ξεκάθαρα κακό και καλό που σου δείχνω είναι κατά κανόνα/συνήθως έτσι. Ή ας πούμε de jure έτσι. Αντιθέτως, σε ένα δράμα που έχει υπόρρητα δεσμευτεί να αποδώσει την ιστορική ακρίβεια μιας συγκεκριμένης υπαρκτής ιστορίας, δεν επιθυμώ να αποκλείσω a priori την ύπαρξη καθαρά καλών και καθαρά κακών χαρακτήρων, γιατί μπορεί στην πραγματική ζωή να υπάρξουν, όπως στην πραγματική ζωή μπορείς να βρεις de facto τα πάντα, μπορείς να βρεις και τους απίστευτα έξυπνους, τους απίστευτα βλάκες κ.ο.κ. Να το πω πιο παραστατικά: Αν κάποιος μου κάνει ένα δράμα-ζωή της υπαρκτής Monica Belucci, δεν θα τον κατηγορήσω γιατί την δείχνει τόσο "εξωπραγματικά" όμορφη. Αν όμως υπάρχει στο δράμα του, μια καθολικοποιητική διάσταση-δυναμική που να σημαίνει ότι όλα τα κορίτσια μιας κοινωνίας μπορούν να αποτελέσουν/γίνουν Monica Belucci, τότε θα τον κατηγορήσω... Το πρόβλημα είναι πώς διαχειρίζεται ο δραματουργός την καθολικοποιητική δυναμική του δράματός του. Κι εδώ δεν είμαι πλήρως ευχαριστημένος με τον Eastwood. Αλλά θα του αναγνωρίσω ως πλεονέκτημα ότι επέλεξε να μην αλλάξει στους ήρωες του τις συνθήκες των πραγματικών προσώπων, δηλαδή επέλεξε να προσέξει να απέχει από μια φαντασιακή καθολικοποίηση που θα παραβίαζε την πιστότητα στην υπαρκτή ιστορία. (Ενώ κάποιοι θα επιθυμούσαν μια παρόμοια ενέργεια, όπως νομίζω ο Κιου, αν δεν τον παρερμηνεύω). Το θέμα πάντως της καθολικοποίησης είναι πάρα πολύ ύπουλο, γιατί ελλοχεύει ακόμη και στις μιμήσεις πραγματικών γεγονότων, αφού ελλοχεύει ακόμη και στην πιο "αντικειμενική" επιστήμη της ιστοριογραφίας. Οπότε ο δραματουργός οφείλει να καλλιεργεί στον θεατή του επιγνώσεις, κάτι που ο Eastwood δεν το κάνει, όντας λίγο παραπάνω χολυγουντιάνος απ' ό,τι θα έπρεπε...

2) Συμφωνώ μαζί σου, ότι αν είναι να είμαστε μανιχαϊστές, τότε να είμαστε με μηχανισμούς/λειτουργίες/θεσμούς, και όχι με συγκεκριμένα πρόσωπα. Τώρα στην συγκεκριμένη ταινία η διερώτηση είναι η εξής: Το κακό εντοπίζεται σε συγκεκριμένους αστυνομικούς, οι οποίοι όταν αλλάζουν έχουμε happy ending; Ή εντοπίζεται σε μηχανισμούς εξουσίας που τείνουν να έχουν διαχρονικότητα; Όντως, υπάρχει ένας έντονος πειρασμός προς την πρώτη κατεύθυνση, αλλά δεν θα επιθυμούσα να είμαι τόσο κατηγορηματικός. Θεωρώ ότι η ταινία δείχνει τόσο καλά την ψυχολογία των εξουσιαστών, τα χούγια τους, τα τερτίπια τους, που απ' αυτήν την σχετική βαθύτητά της μας ενθαρρύνει έμμεσα (ίσως ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΑ έμμεσα) να κάνουμε μόνοι μας τον παραλληλισμό με το σήμερα. Τουλάχιστον, πιστεύω ότι ένας τέτοιος παραλληλισμός περιλαμβανόταν στις προθέσεις του Eastwood. Δεν νομίζω ότι ήθελε να μας δείξει ένα πρόβλημα του '20, που τώρα λύθηκε. Νομίζω ότι ήθελε να δείξει και την σχέση με το σήμερα. Βέβαια, ο δραματουργός θα κριθεί απ΄ το αποτέλεσμα...

lafkadio είπε...

Άραμη,

για να συγχωνεύσω τον προβληματισμό των δύο συζητήσεων, όντως, το κλειδί είναι η επικαιρότητα του Μπρεχτ.
Αλλά τι να πω; Κι αν δεν το προλάβαμε το κακό από τους κομμουνιστές/ή την Βουλγάρα-τον Σέρβο, ας το προλάβουμε τουλάχιστον από τον Εβραίο-καθολικό/Έλληνα... Κάλλιο αργά παρά ποτέ!...

Και όντως υπάρχει ένα έντονο φαντασιακό, όταν θεοποιούμε τα δεκαπεντάχρονα! (Αλλά και πότε δεν υπήρξε τέτοιο φαντασιακό στους ξεσηκωμούς;). Ας κινηθεί κάποιος, κάπως, κι ας μας "προάγουν" (για να παραφράσω την ευαγγελική ρήση) και τα δεκαπεντάχρονα!...

lafkadio είπε...

Αχιλλέα,

ΥΓ. Ο καλύτερος, όμως, στίχος του αριστουργήματος είναι ο εναρκτήριος. Εκεί που λέει: "Le Vietnam brule, et moi je hurle Mao Mao!". "Το Βιετνάμ καίγεται κι εγώ φωνάζω Μάο Μάο"... Το τραγουδάω όλη μέρα, και οι γύρω μου με στραβοκοιτάζουν... Αλλά και το άλλο πώς ακριβώς το λέει η λεπτόφωνη κοπελίτσα: "C' est le livre Rouge, qui fait que tout cela bouge...", ή κάτι παρόμοιο... "Το Κόκκινο Βιβλίο τα κάνει όλα να κινούνται...".

lafkadio είπε...

ΥΓ 2. Τώρα που ξανάκουσα την τραγουδάρα, υπάρχει κι ένας πιο επίκαιρος στίχος, σχετικά με την ταινία του Eastwood:

L' ennemi ne perit pas de lui-meme...

Ο εχθρός δεν εξαφανίζεται από μόνος του...

(Σαν να λέμε, οι "αυτοκαθάρσεις" είναι ουτοπικές!...)

theachilles είπε...

Ακριβώς, το τραγούδι από την Κινέζα είναι ποικιλοτρόπως επίκαιρο (και να φανταστείς ότι κάποιοι λένε τόσο αυτό, όσο και το Week End ξεπερασμένα - τόσα ξέρουν...). Οι μάζες λοιπόν είναι οι πραγματικοί ήρωες. Όχι το άτομο. Και η επικινδυνότητα που αναφέρεις είναι μεγαλύτερη επειδή όχι μόνο είναι ουτοπικό να ονειρευόμαστε συντριβή του συστήματος σκεπτόμενοι μονάχα τον εαυτό μας, αλλά επειδή αυτός ο ατομικός θρίαμβος είναι ένα παραμύθι μεθυστικό. Πουλάει σε όλους μας χωρίς να απειλεί την καθεστηκυία τάξη. Δυστυχώς, αυτό κάνει εδώ ο Clint και ο σεναριογράφος του.

Όσο για το ευρύτερο σχόλιό σου για τους αφηγηματικούς μηχανισμούς, είναι απόλυτα λογικό αφού αναπτύχθηκαν μέσα στον καπιταλισμό - ειδικά το σινεμά που δεν γνώρισε ποτέ άλλο πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό σύστημα. Ωστόσο, η ευθύνη βαρύνει κυρίως εμάς που εύκολα θα δώσουμε τα λεφτά μας για να δούμε το Changeling και το Body of Lies και εξίσουμε εύκολα θα ξινίσουμε τις μούρες μας όταν βλέπουμε την Κινέζα.

Διαφωνώ κάθετα με αυτό που λες περί ψευδαισθήσεων. Φυσικά και θα κατηγορήσω μία τέτοια ταινία για τους μύθους που πουλάει. Η διαφθορά έχασε από την Collins, αλλά αναρωτήθηκες τι συνέβη με τις υπόλοιπες γυναίκες που είδαμε λίγο στο ψυχιατρείο; Καμία αλλαγή ως προς την μοίρα τους. Κατηγορώ λοιπόν την ταινία που ναι μεν καταδεικνύει (και πάλι προβληματικά κατ'εμέ) το πρόβλημα, προβάλλει δε υπνωτικές δήθεν λύσεις.

Σχετικά με τα γραφόμενά σου περί μανιχαϊσμού, η διαφωνία μας βρίσκεται στη βάση οπότε δεν έχει νόημα να επεκτεινόμαστε στα παρακάτω. Για μένα δεν υπάρχει απίστευτα έξυπνος μόνο, απίστευτα καλός μόνο ή απίστευτα κακός μόνο. Υπάρχει πάντα μια πολύπλοκη και διαλεκτική ιστορία πίσω από τον κάθε άνθρωπο.

Το κακό λοιπόν με την ταινία δεν είναι ότι έρχεται το happy ending όταν αλλάζουν οι αστυνομικοί, γιατί αυτοί δεν αλλάζουν. Το happy ending έρχεται όταν αυτοί χάνουν. Και για μένα ο αστυνόμος Jones ξέφυγε από τα συμβολικά πλαίσια. Είδα μια καθαρά προσωπική σύγκρουση ανάμεσα σε αυτόν και την υπόθεση Collins. Αλλά δεν είδα ποτέ γιατί έιχε τόση μανία να παγιδεύσει την άμοιρη μάνα. Πρόσεξε: δε λέω ότι δεν έγινε έτσι στα αλήθεια, αλλά ότι υπήρχαν ανθρώπινοι λόγοι που ωθούσαν τον Jones.

lafkadio είπε...

Κοίτα, ίσως, το "μανιχαϊσμός" να είναι ένας όρος που τον χρησιμοποίησα με άστοχη χαλαρότητα στο συγκεκριμένο κείμενό μου. Αν τον εκλάβουμε στην κυριολεκτική έννοιά του, δηλαδή ένα σύστημα/τρόπος σκέψης που ανάγει το κακό σε ανεξάρτητη μεταφυσική αρχή, και το εντοπίζει "καθαρό" και σε συγκεκριμένα πρόσωπα, τότε είμαι οπωσδήποτε εξίσου αντι-μανιχαϊστής όσο κι εσύ!... (Λ.χ., οι δυο πιο αγαπημένοι μου συγγραφείς είναι ο Ντοστογιέβσκη και ο Ζιντ, οι κατ' εξοχήν αποδομητές του μανιχαϊσμού...)