Μια ταινία, που καταγγέλλει το πλέγμα αυταρχισμού και διαφθοράς στην Αστυνομία, και επισημαίνει τον κίνδυνο εξοστρακισμού (pun intended) βάσει ταμπελοποιήσεων, δεν θα μπορούσε να διαλέξει πιο επίκαιρη στιγμή για να βγει στις ελληνικές αίθουσες από την προηγούμενη εβδομάδα.
Καθώς με κάλυψε το ευστοχότατο ποστ του
Ηλία Δημόπουλου παρέα με τα άλλα δύο διαλεκτικώς συμπληρωματικά κείμενα στο
25th Frame, που αν δεν τα έχετε πάρει ήδη χαμπάρι, πρέπει να σπεύσετε πάραυτα, θεωρώ, λοιπόν, τον εαυτό μου απαλλαγμένο απ' το να κάνει μια ολική κριτική της ταινίας, και θα εκθέσω απλώς κάποια αταξινόμητα αισθήματα, σκέψεις και γούστα μου...
Η ταινία είναι πολύτιμη, επειδή δείχνει πώς λειτουργεί ο αυταρχισμός μέσωι της εξοστρακιστικής ταμπελοποίησης. Τότε ήταν οι γυναίκες, που όταν διαφωνούσαν, εγκλείονταν σε τρελοκομεία. (Μέχρι να δω αυτήν την ταινία, θεωρούσα όσα γράφει ο Michel Foucault στην "Ιστορία της Τρέλας" υπερβολικά... Τώρα του δίνω δίκιο του ανθρώπου!). Πραγματικά, συγκλονιστικές οι σκηνές, που βλέπουμε τον εξοστρακισμό αυτών των γυναικών! Σήμερα μπορεί να είναι και πάλι οι γυναίκες που φιμώνονται, μπορεί να είναι και πάλι τα τρελοκομεία χώροι τέτοιου εξοβελισμού. Μια όμως καινοτρόπως ενισχυμένη ταμπέλα είναι αυτή του
"τρομοκράτη"! Αυτά που βλέπουμε στην ταινία, δεν συνέβησαν πανομοιότυπα και χειρότερα στις μέρες μας με όλους τους δικαίους και αδίκους που απήχθησαν από πάμπολλες χώρες του πλανήτη, της Ευρώπης και της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένων, και εγκλείστηκαν στο Guantanamo και σε βάσεις ανοιχτά των ωκεανών, λχ. του Ινδικού; Ναι, όταν αγανακτούμε κι αισθανόμαστε το δίκιο να μας πνίγει για αυτές τις γυναίκες της ταινίας τις έγκλειστες στο τρελοκομείο λόγωι τη διεκδίκησης του δικαιώματός τους να διαφωνήσουν, να βροντοφωνάξουν, ας μην πούμε "τέλος καλό όλα καλά", αλλά μάλλον να πούμε "τέλος κακό, όλα κακά", αφού τέτοια συμβαίνουν πολλαπλάσια στις μέρες μας.
Πολλά τα παραδείγματα εξοστρακιστικών ταμπελών. Θα ανέφερα και αυτήν την πρόσφατη του
"κουκουλοφόρου".
Η αυταρχική εξουσία ορίζεται πάντα από το να οριοθετεί κάποιους εξοστρακιστέους άλλους, που αν δεν υπήρχαν, θα κατέρρεε και η ίδια. Με το να θέτει αυτούς τους άλλους σ' ένα περιοριστικό γκέτο εξασφαλίζεται. Μπορεί επίσης και αυτούς που έχουν την πραγματική δύναμη να την ανατρέψουν, να τους εξοστρακίσει σ' αυτό το γκέτο, ώστε να τους εξουδετερώσει. Έτσι ακούμε πολύ αυτήν την εβδομάδα για "κουκουλοφόρους", για "γνωστούς-αγνώστους", τους οποίους είναι προφανές πια ότι η ίδια η εξουσία τους θρέφει,
ώστε να μπορεί να εξοστρακίζει συμβολικά στα γκέτο τους και τους δυνάμει γνήσιους ανατροπείς, στην περίπτωσή μας όλην αυτήν την μαζική συντονισμένη κραυγή διαμαρτυρίας τόσο ετερογενών ομάδων, από τους οργισμένους δεκαπεντάχρονους, ως τους άνεργους τριαντάρηδες και την γενιά των 600/700 Ευρώ, και γενικά όλους όσους βλέπουν ότι δεν έχουν στον ήλιο μοίρα, επειδή οι προηγούμενες γενιές στην Ελλάδα είναι βολεμένες, καλομαθημένες, ράθυμες, δημιουργούσες μια ασφυκτική στενότητα, όπου οι νέοι δεν μπορούν να χωρέσουν...
Άλλο παράδειγμα ταμπέλας:
"Ασύμμετρη απειλή"! Ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι υπήρχαν λογικά περιθώρια για την χρήση της στην περίπτωση των πυρκαγιών, τώρα είναι προφανής η ατοπία της ταμπέλας: ποια είναι η "διεθνής συνομωσία" ή τα "ξένα κέντρα" που κάνουν έναν αστυνομικό να πυροβολεί στο στήθος έναν δεκαπεντάχρονο;
Μ' έχει πιάσει ο πόνος... Ασφαλώς και δεν λέω τίποτα πρωτότυπο, απλώς κομίζω μολότοφ εις Εξάρχεια (πώς λέμε "γλαύκα εις Αθήνας";)... Αλλά καθώς είδα την ταινία αυτήν την βδομάδα ο συνειρμός ήταν προφανής: Η εξουσία φτιάχνει τρελοκομεία για να εξοστρακίζει εκεί τους "άλλους" της, τους "τρελούς", και τελικά καταλήγει να εξορίζει και τους συνετούς εκεί, τους μάλλον υπερβολικά συνετούς, που αρνούνται να συναινέσουν στον δικό της παραλογισμό. Όπως σήμερα κατασκευάζει γκέτο των Εξαρχείων, για να εξοστρακίζει εκεί οποιοδήποτε υγιές μέρος της κοινωνίας είναι δυνάμει ανατρεπτικό της. Χαρακτηριστικό ότι δεν γίνεται ποτέ τίποτα ακόμη και για τους βανδαλισμούς των λεγομένων "κουκουλοφόρων": Μάλλον φαίνονται να βολεύουν την εξουσία! (Αν και η έκταση των παρόμοιων φαινομένων είναι μάλλον ελληνική πατέντα).
Κι αυτοί που φιμώνονται είναι συνήθως οι αδύναμοι, αυτοί που έτυχε να βρεθούν σε μια μειονεκτική θέση, ακόμη και πρόσκαιρα. Στην Αμερική του '20-'30 οι γυναίκες. Στην Ελλάδα των 00ς είναι και πάλι οι γυναίκες. Αλλά κι οι νέοι. Κι οι
μετανάστες! Ας θυμηθούμε τον Γεωργιανό Άλεξ, και τους αναπόφευκτους συνειρμούς που μπορεί να δημιουργηθούν ανάμεσα στην ταινία και την περίπτωσή του. Ας θυμηθούμε τον Σέρβο μαθητή, που δολοφονήθηκε από Έλληνα αστυνομικό σε μαθητική εκδρομή του στην Θεσσαλονίκη, πριν μερικά χρόνια, και για τον οποίο, δυστυχώς, δεν έγινε καμία διαδήλωση. Ας θυμηθούμε την Βουλγάρα μαθήτρια, που απεβλήθη κι αναγκάστηκε να αλλάξει αυτή σχολείο κι όχι οι βιαστές της...
"Δοκιμάστε το παιδί για κανά δυο χρόνια, κι αν έχετε παράπονο, η Αστυνομία μας θα σας το αλλάξει με ένα ολοκαίνουργιο εννιάχρονο!...".
Ύστερα απ' τους παραπάνω συνειρμούς, θα με συγχωρήσετε, αλλά η ταινία δεν μου φάνηκε ακαδημαϊκή! Μάλλον, εντάξει, είναι ακαδημαϊκή στην φόρμα της, όντως. Αλλά δεν θα έλεγα ότι αυτό υπονομεύει την ριζοσπαστικότητά της. Ναι, υπάρχει μια ολόκληρη συζήτηση περί του αν μπορεί να συνδυαστεί μια συντηρητική φόρμα με ένα ριζοσπαστικό νόημα/περιεχόμενο. Κατά την γνώμη μου μπορεί. Και η παρούσα ταινία είναι ένα τεκμήριο. Το θέμα βέβαια σηκώνει πολλή κουβέντα.
Επίσης: Θα μπορούσε η ταινία να ειδωθεί ως ένας θρίαμβος ενός σταυροφόρου ατόμου έναντι ενός καταπιεστικού συστήματος. Οπότε θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως μία αυτο-ευλογία των "γενειών" της Αμερικής, που φαίνεται να διαθέτει τα εσωτερικά αντισώματα για κάθε κρίση, και τους κοινωνικούς μηχανισμούς μέσωι των οποίων θα επιτυγχάνεται μια εσωτερική διαλεκτική "αυτοκάθαρση" (πού 'λεγε κι ο μακαριστός Χριστόδουλος). Με αυτήν την έννοια θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η ταινία έχει μόνο μουσειακό ενδιαφέρον, μας δείχνει ένα πρόβλημα των '20ς που λύθηκε στα '30ς, κι απλώς μένουμε να χαλβαδιάζουμε την έκτοτε παλινόρθωση του "αμερικανικού ονείρου" που σώθηκε τελικά μες απ' τον εφιάλτη.
Νομίζω, όμως, ότι δεν είναι μόνο έτσι. Η ταινία βγάζει, πιστεύω, μια γνήσια ριζοσπαστικότητα. Προσωπικά, δεν την αντιλήφθηκα ως μουσειακή. Κι αυτό για τους λόγους που είπα πιο πάνω. Ότι, να το ξαναπώ, το βασικό νόημά της είναι το πώς η αυταρχική εξουσία μπορεί να χρησιμοποιήσει εξοστρακιστικούς μηχανισμούς ταμπελοποίησης/ γκετοποίησης. Από κει και πέρα, είμαστε πιστεύω αρκετά έξυπνοι για να κάνουμε μόνοι μας τους συνειρμούς με το σήμερα.
Γι' αυτό και δεν με ενοχλεί ο ""μανιχαϊσμός" της. Σε μια τελείως φανταστική ιστορία θα με ενοχλούσε αφόρητα ο μανιχαϊσμός. Αλλά εδώ έχουμε να κάνουμε με μια πραγματική ιστορία! Την οποία την έψαξα πολύ στο Διαδίκτυο και ανακάλυψα ότι είναι ακόμη χειρότερη από ό,τι την παρουσιάζει ο Eastwood! (Λ.χ.
spoiler
υπήρχε και θέμα σεξουαλικής εκμετάλλευσης των παιδιών, το οποίο στην ταινία περνάει στα ψιλά. (Όπως, ενδεχομένως, και σε πολλές παρόμοιες περιπτώσεις εξαφάνισης παιδιών). Και μάλιστα ο θύτης βιαστής- δολοφόνος ήταν ο ίδιος ένα σεξουαλικά κακοποιημένο παιδί από την οικογένειά του, όντας μάλιστα καρπός μιας αιμομεικτικής σχέσης κόρης και πατέρα, εν γνώσει της συζύγου (γιαγιάς του δράστη) που τον μεγάλωσε ως μαμά του. Δηλαδή μια πραγματική ιστορία πολύ χειρότερη από το Chinatown!
Οπότε ερωτώ: Αν υπάρχει τόσο κακό στην πραγματική ζωή, γιατί όταν το βλέπουμε σε μια καλλιτεχνική αναπαραγωγή του να το ονομάσουμε "μελό" ή "μανιχαϊσμό"; Το ερώτημά μου δεν είναι ρητορικό, αλλά ειλικρινές και είμαι ανοιχτός σε διαφορετικές απαντήσεις... Για να κάνω πάντως έναν προκλητικό παραλληλισμό: Θα ήταν "μανιχαϊστικό" να πούμε ότι είναι κάθαρμα ένας αστυνομικός που πυροβολεί έναν δεκαπεντάχρονο στο στήθος; Δεν ξέρω... Τότε ο μόνος μη "μελό", και μη "μανιχαϊστής" θα ήταν ο Κούγιας... Που προσπαθεί να ισορροπήσει την εντόπιση του κακού και από τις δύο πλευρές...
Θέλω να καταλήξω ότι υπάρχει χώρος και για ένα είδος "μελό", και για ένα είδος "μανιχαϊσμού", κυρίως όταν έχουμε να κάνουμε με καλλιτεχνική αναπαράσταση πραγματικών γεγονότων, με στόχο την καταγγελία εξουσιαστικών μηχανισμών, που στην υποκείμενη δομή τους δεν έχουν παρέλθει, αλλά εξακολουθούν ισχύοντες.
Για την φόρμα που επέλεξε ο Eastwood, δεν ξέρω, έχω αμφιθυμία. Πάντως μου άρεσε η τελειότητα της υπερπαραγωγής, με τις αντίκες, τα τραμ, τα ρούχα και καπέλα της εποχής. Μου άρεσαν και οι κυριαρχούσες πρασινωπές αποχρώσεις...
Όσον αφορά δε στην ερμηνεία της Angelina Jolie, νομίζω πως πρέπει να της βγάλουμε το καπέλο!