Ανάμεσα στους Τοίχους (2008) (17 στα 20)

"Πάμε άλλη μία την Υποτακτική Αορίστου"...

Yπόθεση

Ο François Bégaudeau, συγγραφέας και καθηγητής, παίζει τον εαυτό του, ως καθηγητή μιας πολυφυλετικής τάξης Γυμνασίου σε μια κάπως σκληροτράχηλη συνοικία του Παρισιού.

Σχόλιο

Η πολύ μεγάλη αξία της ταινίας είναι η ειλικρίνειά της. Απ’ όσο είδα, η ταινία δεν ήθελε να περάσει κάποιο προκαθορισμένο μήνυμα ή ηθικό δίδαγμα, οπότε παρά την μπόλικη διδασκαλία δεν υπήρχε καθόλου διδακτισμός. Κινηματογραφείται από τον Laurent Cantet σε ένα πολύ ρεαλιστικό πλαίσιο, σε μια πραγματική τάξη με πραγματικούς μαθητές, και με τρόπους που μου θύμισαν «Δόγμα». Ο θεατής είναι σαν να βρίσκεται σε μια παιδαγωγική άσκηση, όπου παρακολουθεί την παιδαγωγική διαδικασία σε μία τάξη. Και ο François Bégaudeau μας διηγείται έτσι τους καημούς του: Όχι μόνο τις νίκες του, αλλά και τις ήττες του!

Έχει κάποια χαρακτηριστικά good guy ο καθηγητής. Είναι όπως τον θέλουν τα εγχειρίδια νεωτερικής Παιδαγωγικής. Αντιαυταρχικός, διαλογικός, σωκρατικός. Αλλά η ταινία δείχνει και τα τρωτά του. Ελαφρώς υστερικός, πολλές φορές λίγο ολοκληρωτικός. Τελικά, είναι ένας Σωκράτης που δεν εκμαιεύει μόνο, αλλά και εκμαιεύεται αυτός από τους μαθητές του. Και τι εκμαιεύουν οι μαθητές?

Ας πούμε, ότι στην πολυφυλετική πραγματικότητα της τάξης τελικά μάλλον δεν αρκεί να έχεις την τέλεια κατοχή της by the book συμπεριφοράς, όπως την επιτάσσουν τα παιδαγωγικά εγχειρίδια. Πολλές φορές ο Bégaudeau εκπλήσσεται: Λ.χ. τους βάζει παράδειγμα Γραμματικής με κάποιο δυτικό όνομα («Bill»), και οι μαθητές απορούν: «Μα καλά, γιατί δεν έχουν κανονικά ονόματα τα παραδείγματά σας?». «-Bill δεν είναι εντάξει? Ποια είναι τα κανονικά ονόματα, δηλαδή?» «Μα, Rashid, Zinedine, Aisha κ.ο.κ.». Ή μετά τους μαθαίνει την Υποτακτική («subjonctif») Αορίστου, που δεν χρησιμοποιείται πλέον στον προφορικό λόγο, και καταλαβαίνει ότι τα παιδιά κάποιον που μιλάει έτσι θα τον θεωρούσαν ψώνιο…

Οι μαθητές, ως αντίστροφοι Σωκράτες, συχνά του εκμαιεύουν και πολύ άσχημες αντιδράσεις, που μερικές φορές υπερβαίνουν ανεξέλεγκτα το pedagogically correct. Τελικά, νομίζω ότι η ταινία απασχολείται πολύ με κάποιον αρνητισμό των παιδιών, που προέρχονται από μη γαλλικές/δυτικές πολιτισμικές παραδόσεις, και δεν θεωρούν αυτονόητο ότι οφείλουν να αφομοιώσουν τις αξίες που τους προβάλλει το σχολείο. Βλέπουν το σχολείο ως ξένο από την ζωή τους, και πιθανόν καταπιεστικό. Θα τολμούσα να χαρακτηρίσω την κατάσταση ως εσωτερική αποικιοκρατία. Δηλαδή, όπως κάποτε είχαν πάει δάσκαλοι, ιεραπόστολοι κ.ο.ό. να «εκπολιτίσουν» τους παππούδες αυτών των παιδιών λ.χ. στην Αφρική, ή την Ασία, παρόμοια τώρα οι μαθητές αυτοί βρίσκονται ως μετανάστες πρώτης ή νιοστής γενιάς στην μητρόπολη και πάλι δεν μπορείς να τους βγάλεις από το μυαλό ότι κάποιος προσπαθεί να τους εκπαιδεύσει σε ξένες αξίες με τρόπο ιμπεριαλιστικό. (Ακόμη και οι καθηγητές στην συνέλευσή τους, σαν να μου φαίνεται ότι φέρνουν σε μια ομάδα ιεραποστόλων που συζητά μεταξύ της τι τακτική θα ακολουθήσει με τους ιθαγενείς).

Αυτό ίσως γίνεται ακόμη πιο παράδοξο, όταν σε τέτοιες αξίες περιλαμβάνεται η (παιδαγωγική) «δημοκρατικότητα», η «συμμετοχικότητα», η «αξιοπρέπεια» κ.τ.ό. Τότε ο κατά τεκμήριο καλοπροαίρετος καθηγητής δέχεται την πικρία ενός στείρου αρνητισμού. Κάπου υφέρπει μια πρωταρχική έλλειψη εμπιστοσύνης που υπονομεύει τον παιδαγωγικό διάλογο. Κάπου το σχολείο ως «μικρογραφία της κοινωνίας», φέρνει στο νου κοινωνίες, όπου οι δημοκρατικοί θεσμοί υπάρχουν, αλλά κάπου δεν μπορούν να λειτουργήσουν σωστά, λόγῳ της διαφορετικότητας των εθνών και πολιτισμών και της αμοιβαίας καχυποψίας τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η συνέλευση καθηγητών, όπου συμμετέχουν αντιπρόσωποι των μαθητών, και πώς αυτό καταλήγει σε παρωδία με ευθύνη μάλλον και των δύο πλευρών.

Η ταινία δεν δίνει έτοιμη απάντηση, αυτό είναι η ωριμότητά της. Νομίζω ότι δείχνει έναν καθηγητή που τελικά εμπλουτίζεται από την φρεσκάδα και αυθορμησία των μαθητών του. Όπως και οι μαθητές πλουτίζουν από την καλή του προαίρεση και την δύναμή του παρά τα όποια ναυάγια.

Θα προσέθετα ότι είδα στην ταινία και έναν ολοκληρωτισμό του δυτικού πολιτισμού. Ναι, δημοκρατία, διαλογικότητα, αλλά μπροστά σε ορισμένους κανονισμούς υπάρχει μια επιβολή «πειθαρχίας» που ορισμένες φορές λαμβάνει διαστάσεις απάνθρωπες. Προκειμένου να τηρηθούν ορισμένες αρχές προτιμάται η εξουθένωση ανθρώπων. Βλέποντας την ταινία, παρά το δεδομένο και άπιαστο (κατά την γνώμη μου) μεγαλείο της γαλλικής εκπαίδευσης, μερικές φορές νοστάλγησα τον χαβαλέ του ελληνικού σχολείου (με όλα τα κακά του).

Παραδείγματα από την ταινία τακτικών που δεν μου άρεσαν: Να πρέπει η μαθήτρια να ζητήσει συγγνώμη με τέτοιο κάπως εξευτελιστικό τρόπο και να την εννοεί. Πολύ ολοκληρωτικό. Όλος ο τρόπος αντιμετώπισης του Σουλεϊμάν. Ακόμη, και το να πρέπει να παρουσιάζεις συνέχεια τον εαυτό σου. Και αυτό ολίγον ολοκληρωτικό. Το πόσο μεγάλη σημασία αποδιδόταν (με επιβολή ποινών) στο να μιλάς προς τον καθηγητή στον πληθυντικό, ενώ αυτός μπορεί να χρησιμοποιεί ενικό προς εσένα. Γιατί αυτή η μονομέρεια? Αλλά κυρίως ότι ήταν αδιανόητο να γίνει οποιοδήποτε πισωγύρισμα ή εξαίρεση σε θέματα πειθαρχίας και αρχών. Είχες κάπως την αίσθηση ότι με δεδομένη πάντα την δημοκρατικότητα και διαλογικότητα των σχολικών θεσμών, άμα δεν ακολουθούσες κάποιους κανόνες ήταν ικανοί να επιμένουν μέχρι να σε λιώσουνε. Κάπου συνέπασχα πλήρως με τον αρνητισμό των παιδιών. Ή είμαι υπερευαίσθητος…