Υπόθεση
Στα 1898 ο πρώην αργυρωρύχος Daniel Plainview μπαίνει στο κυνήγι του μαύρου χρυσού. Μαζί του έχει έναν υιοθετημένο γιο, (παιδί εργάτη που έπεσε θύμα ατυχήματος), ελπίζοντας ότι το image του πατέρα θα κάνει καλό στις δουλειές. Στα 1911 λαμβάνει μια πολύτιμη πληροφορία για κοιτάσματα πετρελαίου σε μία φτωχή περιοχή της Καλιφόρνιας. Βρίσκει πετρέλαιο, αλλά και τον Eli, τον ιεροκήρυκα μιας σέκτας, πού 'χει τα δικά του σχέδια για την περιοχή.
Σχόλιο
Το πετρέλαιο σαν μια κατάσταση, που καμπυλώνει με την βαρύτητά του τον χωροχρόνο ηρώων, που θα μπορούσαν ίσως και να ήταν διαφορετικοί, αν το πετρέλαιο δεν είχε βρεθεί.
Κατ'αρχήν διαφωνώ με την άποψη ότι η ταινία ματαιοπονεί που ασχολείται με έναν μικροτυχοδιωκτάκο, μέσα σε μια Αμερική που λ.χ. η Standard Oil ή δεν ξέρω και 'γω ποιος έκανε τα όργια... Δεν έχουμε μόνο την αποτύπωση της ιστορικής ακρίβειας ή την κοινωνικοοικονομική κριτική. Έχουμε και μια μυθοπλασία που κάπου κάπου φαντάζει και σαν παραβολή. Και οπωσδήποτε ο στόχος είναι να φανεί πώς επιδρά καταλυτικά το πετρέλαιο ως κατάσταση ("θέατρο καταστάσεων" που έλεγε κι ο Sartre), σε συνδυασμό με τις καπιταλιστικές δομές, στον ψυχισμό ανθρώπων που είναι παρόμοιοι με μας... που είναι τρόπον τινά "μικρομεσαίοι" που πάνε για "μεγαλομεσαίοι" (που λέει ο λόγος), δεν μιλάμε για τον πρόεδρο ξέρω γω της Standard Oil, που είναι κάπως εκτός των ανθρωπίνων μέτρων, ή που τουλάχιστον δεν μπορεί να φανεί με τέτοια ευκρίνεια η μεταβολή στην δράση του.
Το πετρέλαιο ως άλλος ένας ήρωας του δράματος. Το αποκαλυπτικό της ταινίας είναι το πώς οι άνθρωποι επενδύουν συναισθηματικά στο πετρέλαιο, σαν σ' ένα σχετιζόμενο πρόσωπο. Σχετίζεται ο Plainview με τον θέσει γιο του ΚΑΙ με το πετρέλαιο, ή διά του πετρελαίου, ή στον ορίζοντα του πετρελαίου. Σχετίζεται ο Εli με τον Θεό ΚΑΙ με το πετρέλαιο/διά του πετρελαίου.
Στα 1898 ο πρώην αργυρωρύχος Daniel Plainview μπαίνει στο κυνήγι του μαύρου χρυσού. Μαζί του έχει έναν υιοθετημένο γιο, (παιδί εργάτη που έπεσε θύμα ατυχήματος), ελπίζοντας ότι το image του πατέρα θα κάνει καλό στις δουλειές. Στα 1911 λαμβάνει μια πολύτιμη πληροφορία για κοιτάσματα πετρελαίου σε μία φτωχή περιοχή της Καλιφόρνιας. Βρίσκει πετρέλαιο, αλλά και τον Eli, τον ιεροκήρυκα μιας σέκτας, πού 'χει τα δικά του σχέδια για την περιοχή.
Σχόλιο
Το πετρέλαιο σαν μια κατάσταση, που καμπυλώνει με την βαρύτητά του τον χωροχρόνο ηρώων, που θα μπορούσαν ίσως και να ήταν διαφορετικοί, αν το πετρέλαιο δεν είχε βρεθεί.
Κατ'αρχήν διαφωνώ με την άποψη ότι η ταινία ματαιοπονεί που ασχολείται με έναν μικροτυχοδιωκτάκο, μέσα σε μια Αμερική που λ.χ. η Standard Oil ή δεν ξέρω και 'γω ποιος έκανε τα όργια... Δεν έχουμε μόνο την αποτύπωση της ιστορικής ακρίβειας ή την κοινωνικοοικονομική κριτική. Έχουμε και μια μυθοπλασία που κάπου κάπου φαντάζει και σαν παραβολή. Και οπωσδήποτε ο στόχος είναι να φανεί πώς επιδρά καταλυτικά το πετρέλαιο ως κατάσταση ("θέατρο καταστάσεων" που έλεγε κι ο Sartre), σε συνδυασμό με τις καπιταλιστικές δομές, στον ψυχισμό ανθρώπων που είναι παρόμοιοι με μας... που είναι τρόπον τινά "μικρομεσαίοι" που πάνε για "μεγαλομεσαίοι" (που λέει ο λόγος), δεν μιλάμε για τον πρόεδρο ξέρω γω της Standard Oil, που είναι κάπως εκτός των ανθρωπίνων μέτρων, ή που τουλάχιστον δεν μπορεί να φανεί με τέτοια ευκρίνεια η μεταβολή στην δράση του.
Το πετρέλαιο ως άλλος ένας ήρωας του δράματος. Το αποκαλυπτικό της ταινίας είναι το πώς οι άνθρωποι επενδύουν συναισθηματικά στο πετρέλαιο, σαν σ' ένα σχετιζόμενο πρόσωπο. Σχετίζεται ο Plainview με τον θέσει γιο του ΚΑΙ με το πετρέλαιο, ή διά του πετρελαίου, ή στον ορίζοντα του πετρελαίου. Σχετίζεται ο Εli με τον Θεό ΚΑΙ με το πετρέλαιο/διά του πετρελαίου.
Προειδοποίηση spoiler
(Προσοχή, αποκαλύπτονται στοιχεία της πλοκής)
Δεν νομίζω καθόλου ότι στην ταινία ο Plainview ήταν απλώς ένα κάθαρμα που πάντα και μόνο εκμεταλλευόταν το παιδί. Νομίζω ότι υπήρξαν στιγμές, -έστω ελάχιστες-, όπου ήταν ανθρώπινος. Επένδυσε συναισθηματικά (μ'αρέσει αυτή η καπιταλιστική ψυχολογική έκφραση) στο πετρέλαιο, αλλά και στο παιδί. Αισθάνθηκε πατρότητα, τρυφερότητα. Το πήρε μαζί για λόγους "μάρκετινγκ", δηλαδή εξαρχής ενόψει του πετρελαίου, αλλά και με κάποια συναισθηματική προσδοκία στην καρδιά...
Θα έλεγα ακόμη πιο τολμηρά ότι κι ο Eli ακόμη δεν ήταν μόνο ένας κυνικός ψευδοπροφήτης. Νομίζω ότι επένδυσε συναισθηματικά στον Θεό, σχετίστηκε με κάποιον Θεό, έστω δικής του κοπής. Οι άνθρωποι βάζουν τον Θεό στη ζωή τους (συμπεριλαμβανομένου του Plainview) ως εταίρο στη σχέση με το πετρέλαιο.Τελικά η ταινία μιλάει για συναισθηματικές "επενδύσεις" κυριολεκτικά και μεταφορικά, με τρίτο πρόσωπο της σχέσης το πετρέλαιο... Έρχεται όμως η στιγμή που ενώ έχεις επαναπαυθεί στο ερωτικό τρίγωνο, έρχεται η "ερωμένη" και σου λέει: "Ή εγώ ή εκείνη!". Τα τρίγωνα έχουν ασταθή ισορροπία. Έτσι το πετρέλαιο ζητάει ό,τι του ανήκει, απαιτεί την αβραμιαία θυσία του γιου, ή και του ίδιου του Θεού, που νομιζόταν μέχρι πρότινος ότι θα μπορούσαν να χωρέσουν σε μία συναισθηματική συστέγαση.
Αλλά να γυρίσω στο κύριο θέμα...
Δεν νομίζω καθόλου ότι στην ταινία ο Plainview ήταν απλώς ένα κάθαρμα που πάντα και μόνο εκμεταλλευόταν το παιδί. Νομίζω ότι υπήρξαν στιγμές, -έστω ελάχιστες-, όπου ήταν ανθρώπινος. Επένδυσε συναισθηματικά (μ'αρέσει αυτή η καπιταλιστική ψυχολογική έκφραση) στο πετρέλαιο, αλλά και στο παιδί. Αισθάνθηκε πατρότητα, τρυφερότητα. Το πήρε μαζί για λόγους "μάρκετινγκ", δηλαδή εξαρχής ενόψει του πετρελαίου, αλλά και με κάποια συναισθηματική προσδοκία στην καρδιά...
Θα έλεγα ακόμη πιο τολμηρά ότι κι ο Eli ακόμη δεν ήταν μόνο ένας κυνικός ψευδοπροφήτης. Νομίζω ότι επένδυσε συναισθηματικά στον Θεό, σχετίστηκε με κάποιον Θεό, έστω δικής του κοπής. Οι άνθρωποι βάζουν τον Θεό στη ζωή τους (συμπεριλαμβανομένου του Plainview) ως εταίρο στη σχέση με το πετρέλαιο.Τελικά η ταινία μιλάει για συναισθηματικές "επενδύσεις" κυριολεκτικά και μεταφορικά, με τρίτο πρόσωπο της σχέσης το πετρέλαιο... Έρχεται όμως η στιγμή που ενώ έχεις επαναπαυθεί στο ερωτικό τρίγωνο, έρχεται η "ερωμένη" και σου λέει: "Ή εγώ ή εκείνη!". Τα τρίγωνα έχουν ασταθή ισορροπία. Έτσι το πετρέλαιο ζητάει ό,τι του ανήκει, απαιτεί την αβραμιαία θυσία του γιου, ή και του ίδιου του Θεού, που νομιζόταν μέχρι πρότινος ότι θα μπορούσαν να χωρέσουν σε μία συναισθηματική συστέγαση.
Αλλά να γυρίσω στο κύριο θέμα...
Όταν το πετρέλαιο βρίσκεται, λόγωι των προυπαρχουσών καπιταλιστικών δομών της οικονομίας, ενεργοποιείται το πιο άγριο αντανακλαστικό: Το να θέλεις, ή μάλλον να πρέπει, να είσαι ο πρώτος, ή μάλλον ο μόνος, με εξουθένωση των άλλων. Ή πρώτος/μόνος ή τίποτα! Το μεγαλειώδες της ταινίας είναι το πώς δείχνει μια μετατόπιση αυτής της ορμής, έτσι ώστε η ηδονή να προσπορίζεται όχι πλέον από το ίδιο το συμφέρον, αλλά από την ψιλή εξουθένωση του άλλου. Δημιουργείται εξαρτημένο αντανακλαστικό να χαίρεσαι με την εξουθένωση του άλλου, ακόμη κι όταν δεν αντλείς κανένα όφελος από αυτήν! Ένας φετιχισμός της εξευτέλισης του άλλου, ως ένα ώριμο απότοκο του καπιταλισμού στην ψυχολογία των ανθρώπων, αυτό δείχνει η ταινία, κατά τη γνώμη μου, και αυτή είναι η αξία της. Νομίζω ότι ο τελικός φόνος του Eli είναι περιττός από άποψη συμφέροντος. Ο Plainview έχει κάνει την δουλειά του, τον έχει κλέψει, του έχει πάρει τα κέρδη. Όμως υπάρχει μετατόπιση. Η ηδονή δεν προκύπτει πια από το κέρδος, αλλά από το φετίχ που είναι ο εξευτελισμός του άλλου, η εξουθένωσή του έως φόνου.
Ίσως είναι τραβηγμένο, αλλά μου θύμισε το πώς οι Αμερικάνοι λυσσάξανε να στήσουν τον Saddam στην κρεμάλα, ήθέλαν να τον εξευτελίσουν ως έναν εγκληματία του κοινού ποινικού δικαίου και της εσχάτης υποστάθμης. Να τον κρεμάσουν (!) κι όχι να τον σκοτώσουν με οποιοδήποτε άλλο τρόπο! (Έστω κι αν υπήρχε το προπέτασμα της σκιώδους κυβέρνησης του Ιράκ). Τον Saddam, ήτοι τον πρώην συνέταιρο του Rumsfeld, που κάπου όμως στράβωσαν τα deals. Δεν υπήρχε εκεί μετατόπιση? Φετιχοποίηση? Όπως στην ταινία... Ή με τους ατιμωτικούς (και μυστηριώδεις) θανάτους Σέρβων ηγετών στη φυλακή ως εγκληματιών πολέμου... Τέτοιες λύσσες δεν μπορούν να εξηγηθούν μόνο με όρους κέρδους. Υπάρχει οπωσδήποτε μετατόπιση της ηδονής, όπως φαίνεται στην ταινία-παραβολή...
"Πετρ-έλαιον θέλω και ου θυσίαν"Τελικά η ταινία μου φαίνεται ότι δείχνει ένα είδος διαπλοκής ανθρώπινων συναισθημάτων με απαιτήσεις καπιταλιστικού image management. Μου θυμίζει την περίπτωση του Nicholas Sarkozy! Δεν μπορούσε να χωρίσει στην προεκλογική περίοδο, γιατί φοβόταν μην χάσει τις εκλογές! Η Cecilia τον περίμενε υπομονετικά σ' όλη την προεκλογική καμπάνια, και του τα βρόντηξε στον δεύτερο γύρο των εκλογών, απέχοντας επιδεικτικά από την ψηφοφορία. (Τον ίδιο καιρό η Bruni δήλωνε πως αν ήταν Γαλλίδα θα ψήφιζε Σοσιαλιστές!). Μετά πώς θα ήταν ο πρώτος στην Ιστορία της Γαλλίας (!) εργένης Πρόεδρος? Δεν προβλεπόταν ούτε από το πρωτόκολλο! Έπρεπε να βρει οπωσδήποτε γυναίκα! Και η Carla Bruni, το σαραντάχρονο μοντέλο που είχε από καιρό εξαφανιστεί από τα εξώφυλλα των περιοδικών, και έκανε μια τελευταία ημιεπιτυχημένη προσπάθεια να επανέλθει στην δημοσιότητα ως τραγουδίστρια? Τώρα, όμως, βρίσκεται κυριολεκτικά στο 80 τοις εκατό των εξωφύλλων των γαλλικών περιοδικών. Κι ο Πρόεδρος που παίρνει το αίμα του πίσω για την χυλόπιτα από την Cecilia? Που δεν μπορούσε να είναι Πρόεδρος με πυγμή, όσο είχε την εικόνα του "cocu", του "κερατά", με την οποία μάλιστα αγαλλίαζαν όσοι Γάλλοι ψηφοφόροι του διατηρούσαν σχέση αγάπης/μίσους μαζί του...
Τελικά, πόσο είναι εύκολο να έχει κανείς αυθεντικά αισθήματα, όταν η κοινωνία διαβρώνεται τόσο πολύ από το καπιταλιστικά συμφέρον "image"? Ήταν, δηλαδή, αδιανόητο, ή έστω επιζήμιο, στην τότε Αμερική ο υποψήφιος πετρελαιάς να είναι άτεκνος εργένης? Όπως είναι αδιανόητο να μην είναι καλός οικογενειάρχης ο Αμερικανός Πρόεδρος ή καλός "χριστιανός" ο Ρεπουμπλικάνος υποψήφιος? Αυτήν την διαπλοκή των ανθρώπινων αισθημάτων με την ανάγκη για προσοδοφόρο image management την δείχνει πολύ καλά η ταινία. Την διαπλοκή "Θεού" και "Μαμωνά", όταν πρόκειται για τέτοια κατάσταση κυνηγιού συμφέροντος και καπιταλιστικών δομών, και πώς, τελικά, είναι ο Μαμωνάς αυτός που έρχεται να διεκδικήσει απολύτως αυτό που του ανήκει. (Πω πω, έτσι όπως πάω σε λίγο θα γίνω ιεροκήρυκας, σαν τον Eli...)
Τελικά, πόσο είναι εύκολο να έχει κανείς αυθεντικά αισθήματα, όταν η κοινωνία διαβρώνεται τόσο πολύ από το καπιταλιστικά συμφέρον "image"? Ήταν, δηλαδή, αδιανόητο, ή έστω επιζήμιο, στην τότε Αμερική ο υποψήφιος πετρελαιάς να είναι άτεκνος εργένης? Όπως είναι αδιανόητο να μην είναι καλός οικογενειάρχης ο Αμερικανός Πρόεδρος ή καλός "χριστιανός" ο Ρεπουμπλικάνος υποψήφιος? Αυτήν την διαπλοκή των ανθρώπινων αισθημάτων με την ανάγκη για προσοδοφόρο image management την δείχνει πολύ καλά η ταινία. Την διαπλοκή "Θεού" και "Μαμωνά", όταν πρόκειται για τέτοια κατάσταση κυνηγιού συμφέροντος και καπιταλιστικών δομών, και πώς, τελικά, είναι ο Μαμωνάς αυτός που έρχεται να διεκδικήσει απολύτως αυτό που του ανήκει. (Πω πω, έτσι όπως πάω σε λίγο θα γίνω ιεροκήρυκας, σαν τον Eli...)
Και το τέλος?
Προειδοποίηση spoiler. (Αποκαλύπτεται το τέλος της ταινίας)
I am finished!
Θυμάμαι στο Δημοτικό, που η καθηγήτρια αγγλικών μας έλεγε να λέμε "I have finished" όταν τελειώνουμε τις ασκήσεις, κι όχι "I am finished", που θα πει "πέθανα". Ο Daniel ταυτόχρονα "πεθαίνει" σαν άνθρωπος, ("ψυχικά") αλλά και ολοκληρώνεται, σε μια τραγικά ειρωνική αντιστροφή του αρχαιοελληνικού ιδανικού. Έτσι, αυτή η έννοια ότι ολοκληρώνεσαι, ότι είσαι πετυχημένος μόνο αν είσαι ο πρώτος/μόνος, επειδή ο πρώτος είναι όλα τα "λεφτά", και ο δεύτερος τίποτα?... 'Αρα πρέπει να πατήσεις επί πτωμάτων?! Και τελικά, ολοκληρώνεσαι, μόνο αν πετύχεις την μετατόπιση από το συμφέρον στην πλήρη εξουθένωση κάθε είδους, όχι μόνο οικονομική, αλλά και ψυχολογική και τελικά φυσική του άλλου. Και η ολοκλήρωση δεν είναι παρά η ολοκλήρωση του "δαιμονισμού" ενός ανθρώπου που ναι μεν είχε εξαρχής όλες τις "καλές" προθέσεις να γίνει ένα κάθαρμα, αλλά δεν ήταν από την αρχή τόσο απανθρωποποιημένος. Ο Daniel κάπου "χάνει την μπάλα" στην διαδικασία απανθρωποποίησής του, κάπου απλώς παρακολουθεί αυτά που του συμβαίνουν!...
Συν ότι μου φάνηκε εξόχως συμβολική η μάχη του πετρελαιά με τον "παπά". Μην ξεχνάμε ότι κατά τον Weber ο προτεσταντισμός ήταν ο πρώτος διδάξας του καπιταλισμού. Και αν δεν υπήρχαν οι "προτεσταντικοί εθισμοί", κατά την έκφραση του Γιανναρά, της "σωτηριολογίας" της εργασίας, δηλαδή ότι με την εργατικότητα "σώζεις την ψυχή σου", της αποταμίευσης, για να μην "αμαρτάνεις" σπαταλώντας, της επένδυσης, και κυρίως του άκρατου ατομικισμού, δεν θα είχε εδραιωθεί ο καπιταλισμός, γιατί θα του έλειπε το υπόβαθρο στον ψυχισμό των ανθρώπων. Στην Αμερική βγάζει μάτι αυτή η ανίερη, παρά φύσιν συμμαχία θρησκείας και καπιταλισμού, ιδίως στην εποχή της μπουσικής θρησκοληψίας, των σφηκών (WASPs=White Anglosaxon Protestant). Δεν νομίζω ότι η ταινία είναι τυχαία. Και μήπως έχουμε να κάνουμε με τη μάχη δύο γενιών καπιταλιστών, του πρώτου διδάξαντος "παπά", και του updated μηδενιστή?
Πάντως, και αυτή η ταινία, όπως πολλές άλλες που πετυχαίνουν τώρα τελευταία με Όσκαρ ή χωρίς, μου αφήνει την ίδια πικρή γεύση: Ότι είναι μια αμερικανιά κριτική της αμερικανιάς. Δεν έχουμε συντετριμμένη αυτοκριτική, όπως λ.χ. σε μια "Κοιλάδα του Ελά", ή σε ένα "Crash" του Haggis. Η καμερική/σκηνοθετική ματιά έχει μια τόσο βαθιά "εμπάθεια", ώστε κατά την γνώμη μου αυτό που μένει εκ μέρους των Αμερικανών είναι περισσότερο ένα: "Αυτοί είμαστε, κι όποιος το συνηθίζει γρηγορότερα τόσο το καλύτερο γι'αυτόν!". Έχει τόσο εμπάθεια με τον Daniel ο σκηνοθέτης, πού δεν ξέρω τι να πω. Με τι να το παρομοιάσω? Σαν να κάνεις μια "αντιμιλιταριστική" ταινία κι όλη η χάρη της να είναι η βία των πολεμικών σκηνών. Σαν να κάνεις ταινία κριτική για τα θύματα του trafficking και να εστιάζεις ηδυπαθώς στην ομορφιά τους. Αυτή η αίσθηση μου δίνεται... Μηδενισμός αυτάρεσκος και αυτάρκης, έστω κι αν είναι καταστροφολογικός και κινδυνολόγος.
"Όποιος πει ότι δεν είμαι καλός πατέρας, τον καλώ σε αγώνα μπόουλινγκ!"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου