Το Σύμπλεγμα Baader Meinhof (2008) (16 στα 20)

Εφαρμόζοντας το "αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις", προτείνω να δούμε λίγο τον τίτλο της ταινίας. Αν μιλούσαμε για RAF (Rote Armee Fraktion= Φράξια Κόκκινος Στρατός), τότε θα ασχολούμασταν ίσως με τις πολιτικές προϋποθέσεις της (τρομοκρατικής έστω) στράτευσης, τις τακτικές του αντάρτικου πόλεων, τα διλήμματα. Κάνοντας λόγο για "der Baader Meinhof Komplex" (=To Σύμπλεγμα Baader-Meinhof), το θέμα υποβαθμίζεται σε μια προσωποπαγή ομάδα ή συμμορία γύρω από κάποιον Baader και κάποια Meinhof. Πράγματι, στην ταινία εγώ κάτι τέτοιο κυρίως είδα, κάποια πρόσωπα-σύμβολα-θρύλους για κάποιες χρονικά περιορισμένες γενιές γερμανικής νεολαίας, όπως ας πούμε πέρσι είχαμε δει τον Jesse James ως σύμβολο-θρύλο για κάποιες γενιές Αμερικανών. Ή, για να το πω κι αλλιώς, είδα στην ταινία μια συμμορία πολύ σικ και στιλάτη, συσπειρωμένη γύρω από έναν αρχι-τρέντι Baader, όπως η Συμμορία των 11 (Ocean's Eleven) είναι μαζεμένη γύρω από τον αρχι-τρέντι Daniel Ocean- George Clooney. Και οι δύο συμμορίες των πρόσφατων ταινιών κάνουν χοντρά κόλπα με σχετική άνεση, με cool ύφος, χωρίς να φαίνεται ότι πρέπει να επιστρατεύσουν το μέγιστο των δυνάμεών τους.

Baader's Eleven?

Γιατί επιμένω στο θέμα του ονόματος? Γιατί νομίζω ότι τα ονόματα δεν είναι ουδέτερα ή αθώα. Στην δεκαετία του '70 το όνομα "Baader Meinhof Komplex" ήταν ένα όνομα που επιλεγόταν βασικά από τους καθεστωτικούς μηχανισμούς, είτε αστυνομικούς, είτε μιντιακούς, προφανώς για να υποβαθμίσει τον πολιτικό χαρακτήρα της οργάνωσης, ενώ η ίδια η οργάνωση ουδέποτε επέλεξε να αυτο-ονομαστεί έτσι. Και το πρόβλημα στην ταινία, δεν είναι βέβαια το όνομα καθ΄ εαυτό. Είναι ότι το όνομα συμβαδίζει με ένα σημαντικό έλλειμμα πολιτικού στοχασμού. Λ.χ. 1) οι διαφωνίες μεταξύ των μελών στην φυλακή παρουσιάζονται σαν ξεκατινιάσματα ανάμεσα σε δύο ελαφρώς bitchy γκόμενες (Meinhof και Ensslin), 2) στην αρχή εξαίρεται ο διεθνής παράγων της διαμαρτυρίας ενάντια στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, αλλά υποβαθμίζεται ο εσωτερικός παράγων, ότι ετίθεντο θέματα συνέχειας μεταξύ του μεταπολεμικού καθεστώτος της Γερμανίας και του αντίστοιχου ναζιστικού, τα οποία είχαν διογκώσει την λαϊκή και φοιτητική διαμαρτυρία.

Bruno Ganz: Από "Hitler", αρχηγός της μεταπολεμικής Γερμανικής Αστυνομίας! Κάτι τέτοια έβλεπε η RAF... (Αστειεύομαι προφανώς)...

3) Υπάρχει σαφές έλλειμμα στις ερμηνείες, για το οποίο σαφώς φέρει την ευθύνη ο σκηνοθέτης. Ο Baader του Moritz Bleibtreu είναι ένα enfant gate, ένα κακομαθημένο παιδί, που εκνευρίζεται όταν οι Άραβες δεν τον αφήνουν να παίξει με τα όπλα τους κατά βούληση, που προτιμά να κλέβει Porsche, επειδή αυτές ταιριάζουν καλύτερα με τα τρέντι ρούχα του. Το ζεύγος του με την Gudrun Enssling (Johanna Wokalek) είναι σαν το ζευγάρι της πιο μάγκισσας του high-school, που ενώ προηγουμένως ήταν το καλό κορίτσι του (πάστορα) μπαμπά, τώρα αποφασίζει να ξεπορτίσει, και τα καταφέρνει φτιάχνοντάς τα με τον αρχι-μάγκα του ίδιου Λυκείου. (Σαν να λέμε η Kelly του "Χτυποκάρδια στο Beverley Hills", που τα φτιάχνει με τον Dylan). Τώρα, όμως, όλες την ζηλεύουν κι έτσι αυτή πρέπει κατά κανόνα να υπενθυμίζει την βασική κυριότητά της πάνω στον Baader, έστω και εν μέσωι "κοινογαμίας" (έτσι ονομάζεται απ' τον Πλάτωνα στην "Πολιτεία" η σοσιαλιστική σεξουαλική κοινοκτημοσύνη). O Bleibtreu είναι λίγο υπερβολικά μπούλης, δεν δείχνει πουθενά να διαθέτει επιτελικά προσόντα για τον σχεδιασμό τέτοιων επιχειρήσεων. Όπως και η πολυαγαπημένη μου Martina Gedeck μου φαίνεται ως μια υπερβολικά αναιμική και λυρική μεγαλογκόμενα, για να είναι η Meinhof. Από τις ερμηνείες μου άρεσαν μόνο η Johanna Wokalek (Enssling) και η Nadja Uhl (Brigitte M.), που αυτό που παίξανε, έστω κι αν μονοδιάστατο, το παίξανε με πάθος και πείσμα! Και βέβαια δεν αμφισβητώ ότι μπορεί κι ο πραγματικός Baader να είχε κάποιες από αυτές τις ιδιότητες του σεξιστή, φωνακλά, ελαφρώς υστερικού κτλ. Όπως για τον Γιωτόπουλο λέγανε ότι ήταν ένας κοινωνικά γοητευτικός συνδαιτυμών στα μπουρζουάδικα σαλόνια, κολλητάρι με ζωγράφους και φιλοσόφους στο Παρίσι κτλ. Αλλά δεν μπορώ να πιστέψω ότι στο Γερμανικό κράτος αλώνιζε μια οργάνωση που παρουσιάζεται στην ταινία να είναι πιο ερασιτεχνική κι απ' την 17 Νοέμβρη των αδελφών Ντάλτον-Ξηρών!
4) Παραμένουν τα βασικά προβλήματα της ταινίας που έχουν συζητηθεί πολύ. Τα λευκά κελλιά που παρουσιάζονται ευρύχωρα με βιβλιοθήκες, τηλεοράσεις, ραδιόφωνα, κ.ά. σίγουρα καλύτερα από την γκαρσονιέρα μου. Η υιοθέτηση της εκδοχής της "αυτοκτονίας" των μελών της οργάνωσης στην φυλακή, σε ένα σημείο που η ταινία έπρεπε να είναι πιο αποφατική. Η δίκη παρουσιάζεται εξαιρετικά χαλαρή. Ο επικεφαλής αστυνομίας πολύ καλός με βαθιά κατανόηση των τρομοκρατών. Και οι "κακοί" του καθεστώτος είναι συνήθως μεμονωμένα παρανοϊκά ή ηλίθια άτομα.
Τα παραπάνω σημαίνουν μήπως ότι πρόκειται για μια ταινία "παραγγελιά" που έχει σκοπό την συστηματική δυσφήμηση της RAF και την αμαύρωση κάθε έννοιας πολιτικής στράτευσης; Νομίζω, κάθε άλλο! Η ταινία, παρά το πολιτικό έλλειμμά της, δεν επιτρέπει νομίζω καθόλου τις "θεωρίες συνομωσίας" που ακούει κανείς να αναπτύσσονται μεταξύ του πάντα καχύποπτου ελληνικού κοινού.
Να πω το αίσθημά μου: Το πρώτο μέρος της ταινίας δονείτο από έναν σαρωτικό επαναστατικό παλμό. Ως προς τα ουσιώδη: Υπάρχει στην ταινία η καταγγελία των γερμανικών μίντια της εποχής, γύρω από τους ομίλους του Bild και του Spiegel, υπάρχει η κατάδειξη των εγκλημάτων στο Βιετνάμ και την Μέση Ανατολή, αλλά και η εσωτερική καταπίεση στην Γερμανία. Θεωρώ ότι δεν μπορεί κανείς να τα παραβλέψει αυτά και να πει με ελαφρά καρδιά ότι πρόκειται απλώς για μια ύπουλη νεο-καθεστωτική δυσφήμηση της πολιτικής στράτευσης.

"Ήρεμα, ήρεμα, δεν είμαι τρομοκράτης, ήρεμα, ήρεμα, είμαι το θύμα μιας αγάπης!".

Πιστεύω ότι ο σκηνοθέτης κατέβαλε κάποιες φιλότιμες προσπάθειες να χωρέσει πολλές αντιτιθέμενες απόψεις. Εγώ αυτό που κυρίως θέλω να κρίνω είναι το πώς από κάποιο σημείο και πέρα μες στην ταινία υποβαθμίζεται η πολιτική προβληματική για να δώσει την θέση της στο εύκολο δράμα και την συναρπαγή των αισθήσεων.
Με μια φράση αυτό που βλέπουμε στην ταινία θα το περιέγραφα ως εξής: Μια ωραία παρέα έγκαυλων νέων που σε μια στιγμή ωραίας καψουρεμένης μέθης τα σπάνε όλα, και μετά ξυπνώντας το άλλο πρωί στο hang-over τους, ανακαλύπτουν ότι έχουν κάνει και σοβαρές ζημιές...
Οφείλω να ομολογήσω ότι τα αισθήματά μου είναι ανάμεικτα. Ο μπιτάτος ρυθμός της ταινίας, το εντυπωσιακό μοντάζ, η μουσική, μπορεί και να ειδωθούν ως πολύ επιτυχημένα. (Αν και εδώ θα ταίριαζε γάντι η ατάκα που χρησιμοποίησε ο Ηλίας Δημόπουλος για άλλη ταινία ότι, αν την θυμάμαι καλά, ο σκηνοθέτης "κάνει πολύ μοντάζ και λίγη σκηνοθεσία"). Σε ορισμένα σημεία η ταινία έβγαζε γνήσιο ερωτισμό, απελευθέρωση. Λ.χ. η σκηνή που έρχεται ο δαρμένος από τους καθεστωτικούς εξουσιαστές και τον φιλοξενεί η Enssling στην μπανιέρα της, και μετά ο Baader του δίνει από πάνω και το πέτσινό του για να δείξει τον διττό συνδυασμό κοινογαμίας και κοινοκτημοσύνης (κι όλα αυτά σε έναν δαρμένο κακομοίρη) σίγουρα θα είναι αυτήν την χρονιά στο Top 10 από τις ερωτικές φαντασιώσεις μου με κινηματογραφική προέλευση!!!

Σίγουρα, πιστεύω ότι η ταινία μάλλον εντείνει σε ένα σύγχρονο νέο, ακόμη και ανενημέρωτο, την επιθυμία για πολιτική επαγρύπνηση, παρά την αποθαρρύνει.
Και σίγουρα θα μου μείνουν από την ταινία το τόσο ερωτικό σαν λαγού άτσαλο πρόσωπο της Johanna Wokalek (1η φωτογραφία), με την τόσο υποδαυλιστική άγαρμπη εφηβική ομορφιά της. Το τόσο λυρικό καθάριο πρόσωπο της Nadja Uhl (2η φωτογραφία), στις πολύ συγκινητικές στιγμές, όταν βγαίνει από την φυλακή με την πεντάχρονη στέρηση από σεξ και οπλοφορία. Όπως, βέβαια, επιβεβαίωσα την μεγάλη μου αγάπη για τις σεσημασμένες "τρομοκράτισσες" Alexandra Maria Lara (3η φωτογραφία) και Martina Gedeck.

Όπως και ήταν εξόχως ερωτικά τα σώματα της ιδεολογίας της φυσικότητας των '7ος, σώματα αφράτα με στρογγυλές κοιλιές και αιδοία θάμνους- σήματα κατατεθέντα της εποχής, εξίσου όπως και οι Citroen-βάτραχοι, τα ουτιδανά Fiatάκια και τα Renault 5.
Να πω μόνο τι φοβάμαι:

Φοβάμαι να μην εξοβελιστεί παντελώς το (πολιτικό) πραγματικό για χάρη του φαντασιακού. Γιατί κάπου, όταν βλέπεις

στην ταινία τριφασικές μουνάρες με καυτά μίνι να γαζώνουν μπάτσους με οπλοπολυβόλα, κάπου απορείς μήπως βρίσκεσαι στην λάθος ταινία, μήπως είσαι στους "Άγγελους του Charlie"...

Οι Άγγελοι του Baader

Τελικά, για να τελειώσω, όπως άρχισα, με μια "ονομάτων επίσκεψιν" (κατά Αντισθένην), έχουμε στην ταινία κάποιο "Komplex", αλλά δεν ξέρω το κόμπλεξ ποιου; Είναι το κόμπλεξ των "Baader-Meinhof"; Ή μήπως είναι τα κόμπλεξ της σύγχρονης Γερμανίας, με την λιγότερη δυνατόν μειωτική έννοια του όρου. Μιας Γερμανίας που προσπαθεί να ξορκίσει τους δαίμονές της με το να μας πείσει, ας πούμε ότι... Ήταν καταπιεστικό το καθεστώς της Ανατολικής Γερμανίας, αλλά υπήρχε και λανθάνουσα ανθρωπιά (Das Leben der Anderen), και κάποια καλά που δεν τά 'βρισκες στον παραδίπλα καπιταλισμό (Goodbye Lenin)... Ήταν εγκληματικός ο ναζισμός, αλλά κάνανε εγκλήματα κι οι Σύμμαχοι, κι ο Hitler ήταν κι αυτός άνθρωπος, όχι διάβολος ή madman, όπως μας τον παρουσιάζουν (Der Untergang). Τελικά, την ταινία μάλλον την αντιλαμβάνομαι σ' αυτό το σύγχρονό μας πλαίσιο "ξορκίσματος των δαιμόνων" από τους Γερμανούς. Και τα τρωτά της δεν νομίζω ότι είναι μια σκευωρία δυσφήμησης της πολιτικής στράτευσης, όπως είπαν πολλοί στην Ελλάδα... Αλλά μάλλον μια προσπάθεια να ειπωθεί ότι: Ναι, η Γερμανία είχε καταπιεστικούς κατασταλτικούς μηχανισμούς, αλλά κοιτάξτε και τι επίπεδο στις φυλακές της! Ναι, ήταν σύμμαχος των Αμερικανών, αλλά μέσα ο λαός έβραζε για τα εγκλήματα σε Βιετνάμ και Μέση Ανατολή! Κ.ο.κ.

"Άντε, και στις επόμενες Απόκριες, θα ντυθώ Che Guevarra!".